Công ước Liên Hợp Quốc về Tội phạm mạng (Công ước Hà Nội) ra đời là dấu mốc quan trọng, thể hiện sự chủ động của Việt Nam trong việc thúc đẩy hợp tác quốc tế, đồng thời khẳng định vai trò và trách nhiệm của chúng ta trong công cuộc đảm bảo an ninh mạng, bảo vệ chủ quyền số và quyền lợi hợp pháp của mọi tổ chức, cá nhân trên không gian mạng…

Trong chương trình Talkshow với chủ đề Công ước Hà Nội - Khuôn khổ pháp lý toàn cầu chống tội phạm mạng, các diễn giả là đại diện đến từ Bộ Công an, Bộ Ngoại giao và Hiệp hội An ninh mạng Quốc gia - những cơ quan giữ vai trò nòng cốt trong việc xây dựng, vận động và triển khai Công ước này đã chia sẻ những phân tích chuyên sâu về ý nghĩa, tác động và các giải pháp thực thi Công ước Hà Nội trong thời gian tới. Việc Việt Nam đăng cai tổ chức Lễ mở ký Công ước đã không chỉ thể hiện cam kết mạnh mẽ của chúng ta đối với an ninh mạng toàn cầu mà còn là cơ hội để nâng cao vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế.

Công ước Hà Nội - Kết quả của những nỗ lực gần 20 năm đề xuất, nghiên cứu về an ninh trên không gian mạng

Chia sẻ về bối cảnh ra đời của Công ước Hà Nội, ông Nguyễn Hữu Phú - Phó Vụ trưởng Vụ Luật pháp và Điều ước quốc tế, Bộ Ngoại giao cho hay, đây là quá trình kéo dài gần 20 năm. Năm 1998, lần đầu tiên Đại hội đồng Liên hợp quốc (LHQ) có sự quan tâm về vấn đề an ninh trên không gian mạng. Vào thời điểm đó, LHQ quyết định lập một nhóm công tác trao đổi về vấn đề an ninh trên không gian mạng.

Suốt hơn 10 năm sau đó, rất nhiều câu hỏi về sự quan tâm của LHQ đối với không gian mạng như thế nào và cách LHQ phản ứng với sự phát triển ngày càng gia tăng của không gian mạng ra sao?... đã được đặt ra. Tuy nhiên, các quốc gia cũng chưa có nhận thức thống nhất chung. Tới năm 2010, Hội nghị thượng định của LHQ về tội phạm mạng đã thống nhất rằng LHQ cần phải có sự quan tâm đến vấn đề tội phạm mạng.

Năm 2013, lần đầu tiên, văn phòng của LHQ về ma túy và tội phạm ban hành một nghiên cứu toàn diện về vấn đề tội phạm mạng, trong đó nêu ra vấn đề: LHQ cần có công cụ mới để xử lý vấn đề tội phạm mạng trên phạm vi toàn cầu. Tuy nhiên, vào năm 2013, nhiều quan điểm chia rẽ rằng đó có phải là vấn đề đúng đắn hay không?

Tại LHQ, các nước đã tranh luận suốt 5 năm, cho đến năm 2019, qua quá trình trao đổi, các nước nhận thấy rằng, nhu cầu phải có một công cụ ở tầm quốc tế để điều chỉnh vấn đề tội phạm mạng đang rất bức thiết. Ngoài việc nhận thức về việc cần thiết có một công cụ pháp lý, các quốc gia cũng nhìn thấy thực trạng không gian mạng và tấn công mạng ngày càng phức tạp, tinh vi và có ảnh hưởng rất lớn đến an ninh trật tự của các nước. Điều đó không chỉ ảnh hưởng một vài nước mà trên phạm vi các khu vực trên thế giới.

Vào thời điểm đó, rất nhiều nước trong đó có Việt Nam kiên trì quan điểm: phản ứng tốt nhất của LHQ vào thời điểm đó là cần thống nhất một khuôn khổ pháp lý. Cuộc bỏ phiếu đã diễn ra, Việt Nam nằm trong nhóm 80 nước ủng hộ tiến trình. Mặc dù cũng có hơn 60 nước khác đang rất nghi ngờ về hiệu quả của phản ứng này. Trong quá trình trao đổi, Việt Nam đã thể hiện được sự ủng hộ việc các nước đang phát triển là nước sẽ có quan tâm lớn nhất về vấn đề tội phạm mạng.

Qua kết quả sau gần 5 năm khởi động tiến trình cho thấy đây là một quyết định đúng đắn. Vào tháng 9/2024, Công ước LHQ về chống tội phạm mạng đã ra đời. Khu vực châu Á - Thái Bình Dương (TBD) hiện nay là khu vực đang có nhiều bất lợi khuôn khổ pháp lý quốc tế, trong khi đó, đây lại đang là khu vực có sự phát triển năng động nhất toàn cầu và đóng góp hơn 70% GDP toàn cầu. Do đó, các nước đã lắng nghe và chia sẻ, đồng ý với quan điểm tiếp tục quá trình đàm phán, đồng quan điểm rằng việc có một công ước là thành tựu chung, đồng thời cũng mang lại lợi ích rất đặc biệt cho khu vực châu Á - TBD, trong đó có Việt Nam.

Ông Nguyễn Hữu Phú cho hay, đây là cách tiếp cận và cũng là điểm nhấn của Việt Nam nêu ra với các nước, khi mà Việt Nam ứng cử là quốc gia sẽ đăng cai lễ mở ký công ước. Khi Việt Nam nêu ra sáng kiến như vậy được rất nhiều nước đồng tình ủng hộ và chia sẻ. Cũng ghi nhận rằng công ước này rất xứng đáng được mở ký tại Hà Nội vào năm 2025 - một năm có nhiều dấu ấn đặc biệt trong lịch sử đất nước chúng ta.

Cơ hội giúp các nước, trong đó có Việt Nam tăng cường hợp tác quốc tế trong lĩnh vực an ninh mạng

Trong bối cảnh hiện nay, có thể thấy không chỉ Việt Nam mà tất cả các quốc gia trên thế giới đều đứng trước một thách thức: Đó là với tính không biên giới của không gian mạng, đối tượng phạm tội có thể ngồi ở bất kỳ đâu, có thể xâm phạm vào các chủ thể được bảo vệ của Việt Nam hay các quốc gia trên thế giới.

Trung tá Triệu Mạnh Tùng, Phó Cục trưởng Cục An ninh mạng và Phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao, Bộ Công an nhận định, tội phạm mạng tại Việt Nam hiện nay là loại tội phạm có cơ cấu biến động và gia tăng rất nhanh. Nếu thống kê chính xác, thì có lẽ hiện nay, tội phạm mạng đang nằm trong nhóm tội có cơ cấu lớn nhất trong số tội phạm nói chung và có sự gia tăng rất nhanh. Tuy nhiên, nếu chúng ta không có sự chung tay của cơ quan thực thi pháp luật của tất cả các quốc gia trên thế giới hợp tác với nhau, thì không một quốc gia đơn lẻ nào có thể một mình chống lại thách thức như thế này.

Do vậy, Công ước Hà Nội không chỉ mang lại lợi ích về mặt ngoại giao, mà còn giúp tăng cường hợp tác quốc tế trong lĩnh vực an ninh mạng. Từ góc độ cơ quan thực thi pháp luật, việc có một Công ước mang tính toàn cầu như thế này sẽ giúp ích gì cho Việt Nam trong công tác phòng, chống tội phạm công nghệ cao trong thời gian tới? Trả lời câu hỏi này, Trung tá Triệu Mạnh Tùng cho hay, khi có một công ước mang tính toàn diện và toàn cầu về vấn đề tội phạm mạng sẽ giúp cho các cơ quan thực thi pháp luật của Việt Nam bớt rất nhiều công sức trong việc tìm kiếm các hợp tác song phương.

“Đây là những nội dung chúng tôi đánh giá cũng sẽ hết sức hữu hiệu cho các cơ quan thực thi pháp luật ở Việt Nam trong việc triển khai các hoạt động phòng chống tội phạm mạng. Bên cạnh đó, chúng ta cũng nhìn thấy những hoạt động hợp tác rất cụ thể khi Việt Nam tham gia công ước quốc tế về phòng, chống tội phạm mạng này, đặc biệt là trong góc độ chia sẻ thông tin, góc độ phối hợp để đánh giá chung hay các hoạt động đào tạo hỗ trợ và chuyển giao công nghệ cho Việt Nam trong những hoạt động rất thiết thực về phòng chống tội phạm mạng trong thời gian tới” - Trung tá Triệu Mạnh Tùng phân tích.

Động lực để Việt Nam trở thành một trung tâm an ninh mạng của khu vực và thế giới

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ số, hợp tác quốc tế trong lĩnh vực an ninh mạng trở thành yếu tố then chốt để các quốc gia và doanh nghiệp nâng cao năng lực bảo vệ an toàn thông tin. Đối với doanh nghiệp an ninh mạng, Công ước này có tạo ra cơ hội nào cho các doanh nghiệp Việt Nam trong lĩnh vực an ninh mạng, đặc biệt là trong việc hợp tác quốc tế? Trả lời câu hỏi này, ông Vũ Ngọc Sơn - Trưởng ban Nghiên cứu, tư vấn, phát triển công nghệ và Hợp tác quốc tế, Hiệp hội An ninh mạng Quốc gia cho hay, Công ước Hà Nội được kỳ vọng sẽ mang lại rất nhiều cơ hội cho các doanh nghiệp, tổ chức hoạt động trong lĩnh vực an ninh mạng tại Việt Nam.

Công nghiệp An ninh mạng là ngành công nghiệp mà Việt Nam mong muốn có thể ghi dấu ấn thị trường quốc tế. Tuy nhiên, trong những năm vừa qua, chúng ta mới chỉ dừng lại ở một số giải thưởng ở một số cuộc thi an ninh mạng. Theo ông Vũ Ngọc Sơn, những giải thưởng này chưa thực sự tương xứng với tiềm năng và vị thế của an ninh mạng Việt Nam có thể có trên thị trường quốc tế. Một trong những nguyên nhân mà các doanh nghiệp, tổ chức an ninh mạng Việt Nam gặp khó khi đưa các sản phẩm, dịch vụ của chúng ta ra nước ngoài đó là chúng ta gặp những vấn đề liên quan đến pháp lý của các nước mà Việt Nam muốn mở rộng thị trường tới.

“Chúng tôi rất hy vọng Công ước Hà Nội sẽ giúp khoảng cách pháp lý liên quan đến các quốc gia sẽ được kéo lại gần nhau hơn. Chúng ta sẽ có khuôn khổ pháp lý chung, và vì vậy các quy định về pháp lý tại mỗi quốc gia sẽ được kéo lại gần nhau hơn. Khi đó, Việt Nam sẽ tiếp cận được các tiêu chuẩn mang tính quốc tế. Các sản phẩm, dịch vụ Việt Nam có thể đáp ứng được các tiêu chuẩn, yêu cầu tại các quốc gia khác. Cơ hội chúng ta có thể xuất khẩu sản phẩm, dịch vụ an ninh mạng của Việt Nam ra nước ngoài sẽ thuận lợi hơn rất nhiều” - ông Vũ Ngọc Sơn nói.

Một chính sách hiệu quả không chỉ dừng lại ở văn bản mà cần có cơ chế thực thi rõ ràng và sự tham gia tích cực từ nhiều bên liên quan. Hiệp hội An ninh mạng Quốc gia, với vai trò cầu nối giữa các cơ quan quản lý, doanh nghiệp và cộng đồng chuyên gia công nghệ, chắc hẳn sẽ có nhiều đóng góp trong việc triển khai thực hiện Công ước Hà Nội thời gian tới. Ông Vũ Ngọc Sơn nhận định, Công ước Hà Nội không chỉ là một công cụ pháp lý mà còn tạo ra động lực để Việt Nam trở thành một trung tâm an ninh mạng của khu vực và thế giới.

Việt Nam là một thành viên tích cực trong việc thúc đẩy công ước này. Chúng ta có bước chuẩn bị sớm để những dịch vụ, sản phẩm của chúng ta có những tiêu chuẩn toàn cầu. Hiệp hội An ninh mạng cũng đang triển khai những hoạt động, giải pháp cụ thể. Đầu tiên là chuẩn hóa lại trình độ, kỹ năng của giới chuyên môn, giới chuyên gia về an ninh mạng. Hiệp hội An ninh mạng cũng đã có kế hoạch để chuẩn hóa lại các kỹ năng, chuyên môn này cho lực lượng chuyên môn làm về an ninh mạng tại Việt Nam.

Thứ hai đó là Hiệp hội cũng sẽ tham gia vào việc sản xuất, cung cấp các sản phẩm, giải pháp theo nhu cầu trên thế giới chứ không chỉ của Việt Nam. Đặc biệt với xu hướng như hiện nay, vấn đề đảm bảo an toàn an ninh trên không gian mạng đang là nhu cầu cấp thiết của tất cả các quốc gia trên thế giới. Việt Nam có một lực lượng chuyên gia trẻ, sẵn sàng tham gia vào lĩnh vực này.

Thứ ba, đối với thị trường trên thế giới hiện nay, để làm được một sản phẩm, dịch vụ an ninh mạng có thể đáp ứng được yêu cầu của các tổ chức, đòi hỏi tính thực chiến rất cao. Chúng ta phải tiếp xúc được các cuộc tấn công thật, thiệt hai thật, từ đó mới biết triển khai các giải pháp như thế nào. Việt Nam hiện đang là quốc gia chịu nhiều các cuộc tấn công với những hình thức tấn công an ninh mạng có thể nói là top đầu trên thế giới. Việc này lại cũng là lợi thế cho các chuyên gia, công ty làm về an ninh mạng tại Việt Nam, có môi trường thực tế lớn để ra được những sản phẩm, giải pháp không chỉ phù hợp với nhu cầu không chỉ ở Việt Nam mà có thể trên toàn cầu. “Sau khi hoàn thành lễ mở ký, với vai trò của Hiệp hội An ninh mạng quốc gia hiện nay, chúng tôi có thể tham gia, đóng góp vào việc đào tạo, nâng cao năng lực kỹ thuật cho các bên liên quan…” - ông Sơn nói.

Chia sẻ thêm về kế hoạch của Bộ Công an trong việc phổ biến nội dung Công ước Hà Nội và hướng dẫn các tổ chức, cá nhân chủ động bảo vệ mình trước các nguy cơ từ tội phạm mạng, Trung tá Triệu Mạnh Tùng cho biết, không phải chỉ đến khi có công ước và Việt Nam sẽ tham gia ký kết mà tất cả các hoạt động từ liên quan đến bảo vệ chủ quyền, quốc gia trên không gian mạng cho đến hoạt động phòng, chống tội phạm mạng, Bộ Công an, Bộ Ngoại giao, Hiệp hội An ninh mạng quốc gia đã phối hợp rất chặt chẽ để tổ chức tuyên truyền sâu rộng tới người dùng trong thời gian vừa qua.

Trong thời gian tới, công tác phổ biến, tuyên truyền các nội dung của công ước sẽ là nội dung công tác quan trọng. Có nhiều kênh, hình thức để tuyên truyền những nội dung chính, cốt lõi, dễ hiểu để cho người dân có thể tiếp cận được. Đặc biệt, những thông điệp đối với các cơ quan, tổ chức có liên quan về việc chúng ta sẽ phải lưu trữ, phân tích, cung cấp các thông tin, tài liệu, dữ liệu để phục vụ công tác điều tra xử lý tội phạm không chỉ ở Việt Nam mà trên bình diện toàn cầu. Và một thông điệp nữa cũng rất quan trọng đó là tội phạm phải thấy rằng mình đang thực hiện hành vi mà ở bất kỳ đâu cũng có thể bị xử lý bởi sự hợp tác, sự cam kết rất mạnh mẽ giữa các quốc gia trong góc độ cùng nhau đấu tranh với tội phạm rất nguy hiểm - tội phạm mạng trên bình diện toàn cầu.

Có thể nói, với sự chung tay của các cơ quan quản lý, doanh nghiệp và cộng đồng chuyên gia, Việt Nam sẽ tiếp tục khẳng định vị thế trong lĩnh vực an ninh mạng, hướng đến một không gian mạng an toàn, bền vững và hợp tác chặt chẽ với thế giới.

Nhóm PV