Cơ hội, tiềm năng

Quá trình chuyển đổi số trong các SMEs có những cơ hội và tiềm năng nhất định. Cụ thể:

Chính sách hỗ trợ từ Chính phủ và các tổ chức

Chính phủ Việt Nam đã ban hành nhiều chính sách nhằm hỗ trợ SMEs trong quá trình chuyển đổi số, như “Chương trình Chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030”. Ngoài ra, các tổ chức quốc tế như: GIZ, USAID, JICA cũng phối hợp với các bộ, ngành để triển khai các chương trình hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đổi số, bao gồm: đào tạo, tư vấn và hỗ trợ công nghệ.

Sự phát triển của hạ tầng công nghệ và dịch vụ số

Sự phát triển nhanh chóng của hạ tầng công nghệ, như: mạng 5G, điện toán đám mây và các nền tảng số, tạo điều kiện thuận lợi cho SMEs tiếp cận và triển khai các giải pháp công nghệ với chi phí hợp lý. Ngoài ra, sự gia tăng của các nhà cung cấp dịch vụ công nghệ trong nước cũng giúp SMEs dễ dàng tìm kiếm đối tác phù hợp.

Thị trường tiêu dùng số hóa và xu hướng kinh doanh mới

Sự thay đổi trong hành vi tiêu dùng, với xu hướng mua sắm trực tuyến và sử dụng các dịch vụ số, tạo ra cơ hội lớn cho SMEs mở rộng thị trường và tiếp cận khách hàng mới thông qua các kênh số. Việc áp dụng các nền tảng thương mại điện tử, mạng xã hội và ứng dụng di động giúp doanh nghiệp nâng cao trải nghiệm khách hàng và tăng doanh thu.

Khả năng nâng cao năng suất và hiệu quả hoạt động

Chuyển đổi số giúp SMEs tối ưu hóa quy trình sản xuất, quản lý và kinh doanh, từ đó nâng cao năng suất lao động và hiệu quả hoạt động. Việc áp dụng các hệ thống quản lý hiện đại như: ERP, CRM và các công cụ phân tích dữ liệu giúp doanh nghiệp ra quyết định nhanh chóng và chính xác hơn.

Cơ hội hợp tác và học hỏi từ các doanh nghiệp tiên phong

Việc tham gia vào các mạng lưới doanh nghiệp, hiệp hội ngành nghề và các chương trình hỗ trợ chuyển đổi số giúp SMEs có cơ hội học hỏi kinh nghiệm từ các doanh nghiệp tiên phong, tiếp cận các giải pháp công nghệ phù hợp và nhận được sự hỗ trợ từ các chuyên gia trong lĩnh vực.

Rào cản, thách thức

Bên cạnh những cơ hội, tiềm năng, quá trình chuyển đổi số trong các SMEs phải đối mặt với nhiều thách thức. Cụ thể:

Hạn chế về tài chính và nguồn lực đầu tư

Một trong những rào cản lớn nhất đối với các SMEs tại Việt Nam trong quá trình chuyển đổi số là hạn chế về tài chính. Việc đầu tư vào hạ tầng công nghệ, phần mềm quản lý và đào tạo nhân lực đòi hỏi chi phí đáng kể, điều mà nhiều SMEs không đủ khả năng chi trả. Theo khảo sát của Bộ Kế hoạch và Đầu tư (2023), nhiều SMEs cho biết, chi phí đầu tư cao cho công nghệ là một trong những nguyên nhân chính khiến họ chậm triển khai chuyển đổi số.

Thiếu hụt nhân lực chất lượng cao và kỹ năng số

Nguồn nhân lực có kỹ năng số là yếu tố then chốt trong quá trình chuyển đổi số. Tuy nhiên, nhiều SMEs gặp khó khăn trong việc tuyển dụng và giữ chân nhân viên có trình độ công nghệ thông tin và kỹ năng số cần thiết. Ngoài ra, việc đào tạo lại nhân viên hiện tại để thích nghi với công nghệ mới cũng là một thách thức lớn. Theo báo cáo của Cục Phát triển Doanh nghiệp, Bộ Kế hoạch và Đầu tư (2023), thiếu hụt nhân lực kỹ thuật là một trong những khó khăn chính mà SMEs đối mặt khi triển khai chuyển đổi số.

Thiếu chiến lược và lộ trình chuyển đổi số rõ ràng

Nhiều SMEs chưa xây dựng được chiến lược và lộ trình cụ thể cho quá trình chuyển đổi số. Việc thiếu định hướng rõ ràng dẫn đến việc triển khai các giải pháp công nghệ một cách rời rạc, thiếu hiệu quả và không đồng bộ. Hiện một số SMEs không xác định được lộ trình chuyển đổi số phù hợp dẫn đến gặp khó khăn trong việc ứng dụng công nghệ một cách tối ưu.

Hạn chế về nhận thức và hiểu biết về chuyển đổi số

Mặc dù khái niệm chuyển đổi số đã trở nên phổ biến, nhưng nhiều doanh nghiệp vẫn chưa hiểu rõ bản chất và lợi ích của nó. Một số doanh nghiệp chỉ coi chuyển đổi số là việc áp dụng công nghệ thông tin vào một số hoạt động nhất định, mà chưa nhận thức được rằng đó là một quá trình thay đổi toàn diện về mô hình kinh doanh và quản trị. Theo đại diện Hiệp hội Nữ doanh nhân Việt Nam, nhiều doanh nghiệp chưa hiểu rõ thế nào là chuyển đổi số, dẫn đến việc đầu tư giải pháp không mang lại hiệu quả (Đan Thanh, 2024).

Khó khăn trong việc lựa chọn và triển khai công nghệ phù hợp

Với sự đa dạng của các giải pháp công nghệ trên thị trường, SMEs thường gặp khó khăn trong việc lựa chọn công nghệ phù hợp với quy mô và đặc thù hoạt động của mình. Việc thiếu thông tin và kiến thức chuyên môn khiến doanh nghiệp dễ rơi vào tình trạng “lạc lối” trong quá trình lựa chọn và triển khai công nghệ. Theo một chuyên gia về lĩnh vực chuyển đổi số, những “băn khoăn” thường xuyên của các SMEs là lựa chọn đúng nền tảng chuyển đổi số phù hợp, bởi nếu lựa chọn nhà tư vấn không phù hợp dẫn đến tổn thất cả thời gian và tiền bạc (Trình, 2023).

Rào cản văn hóa và thói quen kinh doanh truyền thống

Thay đổi thói quen và văn hóa doanh nghiệp là một trong những thách thức lớn trong quá trình chuyển đổi số. Nhiều doanh nghiệp vẫn duy trì phương thức kinh doanh truyền thống, ngại thay đổi và không sẵn sàng chấp nhận rủi ro từ việc áp dụng công nghệ mới. Theo khảo sát của Bộ Kế hoạch và Đầu tư (2023), 52,3% doanh nghiệp cho rằng, khó khăn trong thay đổi thói quen, tập quán kinh doanh là rào cản lớn thứ hai khiến họ gặp khó khăn trong chuyển đổi số.

GIẢI PHÁP ĐỀ XUẤT

Để vượt qua những rào cản, thách thức, thúc đẩy chuyển đổi số bền vững, trong thời gian tới, các SMEs cần thực hiện các giải pháp sau:

Một là, phát triển chiến lược chuyển đổi số phù hợp theo từng giai đoạn

Doanh nghiệp cần xây dựng lộ trình chuyển đổi số theo từng giai đoạn cụ thể, từ nâng cấp hạ tầng công nghệ, ứng dụng các công cụ cơ bản (như: ERP, CRM, phần mềm kế toán), đến từng bước tích hợp các công nghệ nâng cao (AI, dữ liệu lớn, IoT). Mô hình “chuyển đổi số tối thiểu khả thi” (Minimum Viable Digital Transformation) nên được áp dụng, giúp doanh nghiệp tiết kiệm chi phí mà vẫn đạt hiệu quả (Li, 2023).

Hai là, đầu tư vào đào tạo và phát triển kỹ năng số cho nhân sự

Chuyển đổi số thành công phụ thuộc lớn vào năng lực nội bộ. Doanh nghiệp cần triển khai các chương trình đào tạo định kỳ về kỹ năng công nghệ thông tin, an toàn dữ liệu, tư duy số cho nhân viên và quản lý. Có thể hợp tác với các trường đại học, viện nghiên cứu hoặc các nền tảng đào tạo trực tuyến để tối ưu chi phí.

Ba là, tăng cường kết nối với hệ sinh thái chuyển đổi số

Doanh nghiệp cần chủ động tham gia vào các mạng lưới hỗ trợ như: trung tâm đổi mới sáng tạo, hiệp hội ngành nghề và các chương trình chuyển đổi số cấp tỉnh/thành. Việc hợp tác với các nhà cung cấp công nghệ uy tín giúp SMEs tránh sai lầm trong chọn lựa giải pháp, đồng thời tiếp cận nhanh các công nghệ phù hợp với đặc thù ngành.

Bốn là, tận dụng các chính sách và chương trình hỗ trợ của Chính phủ

SMEs nên tích cực tìm hiểu và đăng ký tham gia các chương trình như “Hỗ trợ SMEs chuyển đổi số” do Bộ Kế hoạch và Đầu tư triển khai từ năm 2021. Các chính sách ưu đãi tín dụng, giảm thuế, hỗ trợ tư vấn kỹ thuật… hiện đang có sẵn, nhưng ít được khai thác do thiếu thông tin và năng lực tiếp cận (Nguyen và Le, 2022). Các địa phương cũng nên có thêm các cán bộ chuyên trách giúp doanh nghiệp tiếp cận hiệu quả hơn các chính sách này.

Năm là, thay đổi tư duy lãnh đạo và văn hóa tổ chức

Lãnh đạo doanh nghiệp cần chấp nhận thay đổi, sẵn sàng thử nghiệm và tạo môi trường khuyến khích đổi mới sáng tạo. Văn hóa tổ chức linh hoạt, phản ứng nhanh với thay đổi sẽ là nền tảng để chuyển đổi số bền vững. Có thể học hỏi từ các mô hình doanh nghiệp nhỏ thành công như Tictag (TP. Hồ Chí Minh), nơi CEO trực tiếp tham gia nhóm vận hành công nghệ và thực hiện chuyển đổi số từ văn hóa làm việc nhóm.

KẾT LUẬN

Chuyển đổi số không phải là đích đến, mà là một quá trình liên tục, đòi hỏi sự kiên định và năng lực thích nghi. Đối với SMEs tại Việt Nam, việc bắt đầu từ những giải pháp nhỏ, nhưng đúng hướng sẽ tạo ra nền tảng cho sự phát triển bền vững trong dài hạn. Chính phủ, tổ chức hỗ trợ và bản thân doanh nghiệp cần hợp lực để biến chuyển đổi số thành động lực thực sự thúc đẩy đổi mới sáng tạo và năng suất quốc gia.

NCS. Lê Nguyễn Thành Đồng

Khoa Quản trị kinh doanh - Trường Đại học Công nghệ Thành phố Hồ Chí Minh

Email: lnt.dong83@hutech.edu.vn

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Al-Omoush, K. S., Simón-Moya, V., and Sendra-García, J. (2022). The impact of digital transformation strategy on innovation performance in SMEs: The mediating role of knowledge management, Journal of Business Research, 145, 43-58, https://doi.org/10.1016/j.jbusres.2022.02.045.

2. Bộ Kế hoạch và Đầu tư (2024). Báo cáo thường niên chuyển đổi số doanh nghiệp 2023.

3. Cục Phát triển Doanh nghiệp, Bộ Kế hoạch và Đầu tư (2023). Khảo sát thực trạng chuyển đổi số trong SMEs tại Việt Nam.

4. Đan Thanh (2024). Nhiều doanh nghiệp chưa hiểu rõ bản chất chuyển đổi số, truy cập từ https://daibieunhandan.vn/nhieu-doanh-nghiep-chua-hieu-ro-ban-chat-chuyen-doi-so-post365894.html.

5. Li, L., Su, F., Zhang, W., and Mao, J. Y. (2023). Digital transformation and SMEs’ performance: The moderating role of knowledge integration mechanisms, Technological Forecasting and Social Change, 190, 122370, https://doi.org/10.1016/j.techfore.2023.122370.

6. Matarazzo, M., Penco, L., Profumo, G., and Quaglia, R. (2021). Digital transformation and customer value creation in Made in Italy SMEs: A dynamic capabilities perspective, Journal of Business Research, 123, 642-656.

7. Ministry of Planning and Investment (2022). Vietnam Enterprise White Book 2022, Hanoi: Statistical Publishing House.

8. Nguyễn, T. H., và Lê, M. T. (2022). Hiệu quả chính sách hỗ trợ chuyển đổi số cho SMEs tại Việt Nam: Nghiên cứu phương pháp hỗn hợp, Tạp chí Quản lý Kinh tế Việt Nam, 7(2), 25-40.

9. Trình, K. (2023). Chuyển đổi số: Nhiều thách thức cho doanh nghiệp nhỏ và vừa, truy cập từ https://nhandan.vn/chuyen-doi-so-nhieu-thach-thuc-cho-doanh-nghiep-nho-va-vua-post827579.html.

10. Trung tâm Hỗ trợ Doanh nghiệp số (2023). Báo cáo chuyển đổi số doanh nghiệp nhỏ và vừa tại Việt Nam, https://digital.business.gov.vn/2153-2/.

11. Vietnam Chamber of Commerce and Industry (VCCI) (2023). Báo cáo thường niên doanh nghiệp Việt Nam 2022-2023, truy cập từ https://vienptdn-vcci.vn/bao-cao-thuong-nien-doanh-nghiep-viet-nam-2022-2023.html

12. Vial, G. (2019). Understanding digital transformation: A review and a research agenda, The Journal of Strategic Information Systems, 28(2), 118-144, https://doi.org/10.1016/j.jsis.2019.01.003.

13. Westerman, G., Bonnet, D., and McAfee, A. (2014). Leading digital: Turning technology into business transformation, Harvard Business Review Press.